Medycyna: Nefrologia dziecięca

Problemy schorzeń układu moczowego dotyczą także dzieci. Wady nerek występują z częstością od trzech do sześciu na tysiąc urodzeń. W przypadku 10 – 12 proc. dzieci z wadą układu moczowego problemowi towarzyszą defekty genetyczne.

Wiele z tych wad prowadzi do zmniejszenia wielkości czynnego miąższu nerek, predysponuje do rozwoju nadciśnienia tętniczego lub zakażeń układu moczowego. Podstawą wykrywania wad jest ultrasonografia. Badania tą techniką powinny być wykonywane co jakiś czas już w okresie prenatalnym. Wykrycie poważnej wady na tym etapie może być wskazaniem do interwencji urologicznej już w życiu płodowym (in utero), a w innych przypadkach pozwala na zaplanowanie działań medycznych (w tym korekcji wady) we wczesnym okresie życia po urodzeniu.

Pozwala to na uniknięcie niekorzystnych skutków w przyszłości – niewydolności nerek i nadciśnienia tętniczego. Opracowano wiele zaleceń (tzw. algorytmów postępowania), których zastosowanie pozwala na wykrywanie wad układu moczowego u dzieci z zakażeniami moczu. Znaczna część przypadków zakażeń rozwija się w związku z wadą układu moczowego. Z drugiej strony – powtarzające się nieleczone zakażenia mogą spowodować powstanie wady. Rozpropagowanie prostych zasad diagnostyki i profilaktyki wśród lekarzy pierwszego kontaktu i rodziców dzieci pozwala na zwiększenie wykrywalności wad i skuteczne zapobieganie ich nawrotom. U dzieci nadciśnienie tętnicze jest przede wszystkim problemem nefrologicznym. W wieku rozwojowym występuje ono u ok. 1 – 5 proc. dzieci. Dominuje wśród nich tzw. nadciśnienie wtórne do chorób nerek, które stanowią 70 – 80 proc. przyczyn utrwalonego nadciśnienia tętniczego w tym wieku. Częstość występowania tzw. nadciśnienia pierwotnego wzrasta po okresie dojrzewania, nierzadko jednak nawet w tych przypadkach dokładna diagnostyka umożliwia wykrycie zmian świadczących o tym, że nadciśnienie wiąże się z wadami nerek. Szczególne miejsce wśród przyczyn nadciśnienia u dzieci ma tzw. nefropatia odpływowa, w której przebiegu dochodzi do tworzenia blizn pozapalnych w miąższu nerek. To z kolei powoduje nadprodukcję hormonów podwyższających ciśnienie tętnicze. Wczesne wykrycie wady i wdrożenie profilaktyki pozwala na uniknięcie powikłań.

Niezależnie od postępów w zakresie opieki podstawowej i specjalistycznej u dzieci (podobnie jak u osób dorosłych) występują schorzenia, które mimo ustalenia rozpoznania i prowadzonych prób leczenia prowadzą do przewlekłej, a następnie schyłkowej niewydolności nerek. Należą do nich niektóre wrodzone neuropatie, oporne postacie kłębuszkowego zapalenia nerek czy zbyt późno rozpoznane przypadki poważnych wad układu moczowego.

W Polsce wszystkie dzieci z niewydolnością nerek mają zapewnioną terapię nerkozastępczą prowadzoną według światowych standardów. Od kilku lat w ogromnej przewadze jest ogólnie dostępna domowa dializoterapia otrzewnowa z zastosowaniem cyklera (aparatury prowadzącej wymianę płynu dializacyjnego w porze nocnej). Wszystkie dzieci, które spełniają kryteria medyczne do prowadzenia takiego leczenia, otrzymują nieodpłatnie aparaturę do domu Ogromną pomoc w tym zakresie okazała Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, dzięki której kilka lat temu kupiono kilkaset aparatów przekazywanych następnie rodzicom pacjentów. Chorym, u których nie można z powodów medycznych stosować tej techniki, 13 ośrodków dializoterapii dziecięcej zapewnia alternatywny program leczenia powtarzanymi hemodializami.

Dzieci dializowane podobnie jak dorośli są kandydatami do transplantacji nerek. Zabiegi takie od wielu lat wykonuje się przede wszystkim w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie (łącznie ok. 550 zabiegów). U dzieci optymalną formą leczenia nerkozastępczego jest tzw. transplantacja wyprzedzająca, czyli przeszczepienie nerki pobranej od żywego spokrewnionego dawcy jeszcze przed rozpoczęciem dializoterapii. Zabiegi takie wykonuje się coraz częściej. Udana transplantacja zapewnia najlepsze rokowanie i jakość życia dziecka ze schyłkową niewydolnością nerek.

Prof. dr hab. n. med. Ryszard Grenda

Prof. Ryszard Grenda jest specjalistą w zakresie nefrologii, transplantologii klinicznej

i pediatrii, kierownikiem Kliniki Nefrologii, Transplantacji Nerek i Nadciśnienia Tętniczego Instytutu – Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie.