Przypadki tak znanych osób jak Przemysław Saleta, przypominają nam tym jak waŜnym dla narządem są nerki. „Nie zabieraj swych organów do nieba tam wiedzą,Ŝe one potrzebne są tutaj…” Uszkodzenie nerek w przebiegu wielu chorób, głównie cukrzycy, kłębuszkowych zapaleń, nadciśnienia tętniczego, wielotorbielowatości prowadzi do nieodwracalnej niewydolności tego narządu i konieczności terapii zastępczej, do której zaliczamy dializę lub transplantację.

Uszkodzenie nerek w przebiegu wielu chorób, głównie cukrzycy, kłębuszkowych zapaleń, nadciśnienia tętniczego, wielotorbielowatości prowadzi do nieodwracalnej niewydolności tego narządu i konieczności terapii zastępczej, do której zaliczamy dializę lub transplantację. Zapadalność w Polsce na schyłkową niewydolność nerek wynosi 120 na milion mieszkańców (pacjenci rozpoczynający dializy). W Polsce dializowanych jest 343 chorych na milion mieszkańców, co stawia nas poniżej średniej europejskiej, należy jednak podkreślić, że dostępność tej metody leczenia jest obecnie powszechna. W naszym kraju, w ciągu roku 7% pacjentów dializowanych otrzymuje przeszczep nerki.

Przeszczepienie nerki jest najlepszą metodą leczenia nerkozastępczego, ponieważ przedłuża życie i poprawia jego jakość, a ponadto jest tańsze w porównaniu z dializoterapią (30 000 zł rocznie opieka potransplantacyjna vs 60 000 zł dializy). Każdy pacjent z nieodwracalną niewydolnością nerek powinien być rozważany jako potencjalny biorca przeszczepu nerkowego. Zabieg przeszczepienie nerki wykonuje się u chorego leczonego dializami (hemodializy lub dializy otrzewnowe) albo jeszcze przed rozpoczęciem dializoterapii (przeszczepienie wyprzedzające). Źródłem narządu może być

zmarły dawca lub żywy dawca spokrewniony. Polskie prawodawstwo nie zezwala na przeszczepianie narządów od osób niespokrewnionych. Wyniki przeszczepiania wyprzedzającego nerek są lepsze niż transplantacji wykonanej w okresie dializoterapii, również wyniki przeszczepiania nerek pobranych od żywego dawcy są lepsze niż od dawcy zmarłego. Przeszczepienie nerki o 68% zmniejsza ryzyko zgonów w porównaniu z dializoterapią. Prognozowany czas przeżycia pacjenta po transplantacji wynosi 20 lat, a oczekującego na transplantację chorego dializowanego 10 lat. Najwięcej zyskują ludzie młodzi (do 30. roku życia) ale transplantacja przedłuża życie także pacjentom po 60 roku życia.

Podstawowym warunkiem wykonania zabiegu przeszczepienia nerki jest zgodność głównych grup krwi dawcy i biorcy i ujemny wynik próby krzyżowej pomiędzy limfocytami dawcy i surowicą biorcy oraz dobry stan kliniczny potencjalnego biorcy. Wybór biorcy odbywa się na podstawie programu komputerowego według algorytmu jednolitego dla wszystkich ośrodków transplantacyjnych w Polsce. Przeszczep nerki otrzymuje biorca najbardziej zgodny tkankowo z dawcą i najdłużej oczekujący. Po transplantacji nerki pacjent przyjmuje codziennie leki immunosupresyjne, które zapobiegają procesowi odrzucania. Leczenie to jest konieczne przez cały okres funkcjonowania przeszczepu. Nie jest ono obojętne dla organizmu i może być przyczyną infekcji, zwiększonej zapadalności na choroby układu krążenia i nowotwory.

Aspekty prawne transplantacji reguluje znowelizowana ustawa z dnia 01.07.2005 „O pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów”, natomiast stroną organizacyjną przeszczepiania kieruje podlegające Ministerstwu Zdrowia Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne POLTRANSPLANT.

Pierwszy udany zabieg przeszczepienia nerki od bliźniaka jednojajowego miał miejsce w Bostonie w 1954 roku (Murray i Merrill). W Polsce udanego przeszczepienia nerki od dawcy zmarłego dokonał zespół kierowany przez wybitnego chirurga prof. Jana Nielubowicza przy współpracy nefrologa prof. Tadeusza Orłowskiego 26.01.1966 r. w Akademii Medycznej w Warszawie.

Aktualnie zabiegi przeszczepienia nerki wykonywane są w 18 ośrodkach transplantacyjnych w Polsce, w tym w jednym pediatrycznym (Centrum Zdrowia Dziecka). Od 1966 roku do końca 2006 roku wykonano 12 908 zabiegów przeszczepienia nerki z czego żyje ponad 80% chorych a ponad 60% ma czynny przeszczep nerki. W 2006 roku przeszczepiono nerki łącznie 917 biorcom, przez 6 miesięcy 2007 roku wykonano 318 transplantacji nerek. Liczba transplantacji 23.6 na 1 milion mieszkańców stawia nasz kraj w średniej europejskiej, wykonujemy więcej transplantacji niż Niemcy czy Włosi, ale mniej niż Austriacy, Francuzi, Czesi czy Węgrzy. W Europie przodują Hiszpanie, gdzie liczba transplantacji wynosi około 47 na 1 milion mieszkańców. Starzenie się populacji i wzrost zapadalności na choroby nerek prowadzące do ich schyłkowej niewydolności są przyczyną rosnącego zapotrzebowania na przeszczepy nerek, a ze względu na niedobór narządów do transplantacji wydłuża się także kolejka osób oczekujących. W Polsce zapotrzebowanie na przeszczepy nerek szacuje się na około 50 na 1 milion mieszkańców. Odsetek transplantacji nerek od żywego dawcy jest w Polsce bardzo niski i nie przekracza 3%, dla porównania w USA wynosi on ponad 50%, a w Szwecji, Norwegii – 40%.

Pacjenci do zabiegu transplantacji nerki zgłaszani są przez stacje dializ do Regionalnych Ośrodków Kwalifikacyjnych, które po zakwalifikowaniu chorego przekazują dane do Krajowej Listy Osób Oczekujących (KLO) na przeszczepienie prowadzonej przez Poltransplant. W 2006 roku w KLO zarejestrowanych było 2301 potencjalnych biorców, w tym nowych zgłoszeń odnotowano 1196. Liczba zgłaszanych chorych dializowanych do zabiegu przeszczepienia nerki jest stanowczo za niska, w skali kraju wynosi około 8%, a powinna sięgać co najmniej 15%. Obserwuje się duże różnice w aktywności poszczególnych stacji dializ, te najlepsze zgłaszają do transplantacji nawet 25% swoich chorych.

Przeszczepianie nerek to powszechnie uznawana, skuteczna i bezpieczna metoda leczenia. Pokonywanie barier immunologicznych transplantacji, poznanie mechanizmów niedokrwiennego uszkodzenia narządów, udoskonalenie sposobów ich przechowywania przed przeszczepieniem, rozwój technik chirurgicznych, wprowadzanie nowych skutecznych leków immunosupresyjnych, wczesne rozpoznawanie i leczenie procesu odrzucania oraz zapobieganie i leczenie powikłań infekcyjnych przyczynia się do uzyskania bardzo dobrych wyników przeżywalności pacjentów i przeszczepów. Wyniki przeszczepiania nerek w Polsce są bardzo dobre i porównywalne ze światowymi. Roczne przeżycia przeszczepu nerki wynoszą 95% a pięcioletnie 77%. Czynny przeszczep nerki po 10 latach ma ponad połowa pacjentów.

Prof. dr hab. n. med. Magdalena Durlik

Kierownik Kliniki Medycyny Transplantacyjnej Instytutu Transplantologii Akademii Medycznej w Warszawie, dyrektor Instytutu Transplantologii Akademii Medycznej w Warszawie

Powyższy tekst pochodzi z materiałów warsztatowych zorganizowanych w ramach „Kampanii na rzecz transplantacji”. Głównym organizatorem kampanii jest Fundacja Urszuli Jaworskiej , współorganizatorem warsztatów jest INSTYTUT PRAW PACJENTA I EDUKACJI ZDROWOTNEJ.

INSTYTUT PRAW PACJENTA I EDUKACJI ZDROWOTNEJ – prowadzi bezpłatną internetową Poradnię Prawną dla pacjentów. „Nasz Portal skierowany jest do pacjentów – których postrzegamy jako odbiorców dóbr i usług zdrowotnych. ZaleŜy nam na tym, aby Państwo byli świadomymi uŜytkownikami systemu ochrony zdrowia, aby łatwiej dokonywali Państwo racjonalnego wyboru między oferowanymi świadczeniami medycznymi. Chcielibyśmy, aby mogli Państwo z nich korzystać w sposób bezpieczny i satysfakcjonujący, a gdy zaistnieje taka konieczność aby potrafili Państwo dochodzić rekompensaty za doznane krzywdy lub szkody.” Jest to fundacja powstała w 2004 r. z inicjatywy księdza Arkadiusza Nowaka, który od wielu lat angaŜuje się w działania mające na celu upowszechnianie praw przysługujących pacjentom. Szerokiemu gronu odbiorców znana jest przede wszystkim działalność księdza dla dobra osób akaŜonych HIV i chorych na AIDS.