Koordynator transplantacyjny to osoba niezbędna w procesie pozyskiwania i przeszczepiania narządów.
Przeważnie funkcję koordynatora transplantacyjnego pełni osoba z wykształceniem medycznym (lekarz, pielęgniarka), która organizuje, nadzoruje, koordynuje i dokumentuje całość złożonej, wielodyscyplinarnej i rozciągniętej w czasie pracy zespołów transplantacyjnych w zakresie identyfikacji i kwalifikacji dawcy narządów, opieki nad dawcą, pobrania wielonarządowego, alokacji, dystrybucji i przeszczepienia narządów oraz wczesnej i późnej opieki nad biorcą przeszczepu. Z reguły część tych zadań koordynator wykonuje osobiście. Ponadto koordynator odpowiada za kształtowanie wizerunku transplantologii klinicznej w społeczeństwie w ogóle i w społeczności medycznej; naucza, prowadzi kampanie promocyjne oraz niezbędną sprawozdawczość i statystykę w tym zakresie.
W krajach, gdzie sieć koordynatorów transplantacyjnych jest należycie rozbudowana (Hiszpania, Holandia, Stany Zjednoczone) liczba identyfikowanych dawców, pobieranych i wykorzystanych do przeszczepienia narządów jest wysoka. W Polsce koordynatorów jest zbyt mało (zaledwie kilkunastu), z reguły zatrudnieni są oni przy ośrodkach transplantacyjnych jako tzw. koordynatorzy regionalni.
Szczególna rola przypada koordynatorom lokalnym, działającym w szpitalach, gdzie istnieje możliwość identyfikacji i kwalifikacji potencjalnych, zmarłych dawców, a więc możliwość pobrania narządów do przeszczepienia. Takich koordynatorów w Polsce jest zaledwie kilku, takich szpitali natomiast ponad 350, z czego w zaledwie 120 pobierane są narządy. Około 50% wszystkich przeszczepianych w Polsce narządów pobieranych jest w zaledwie 10 szpitalach, gdzie zatrudnieni są lokalni koordynatorzy transplantacyjni.
Rozmieszczenie geograficzne szpitali aktywnych w procesie identyfikacji zmarłych dawców jest w Polsce bardzo nierównomierne i istnieje prosta zależność pomiędzy liczbą pobrań narządów od zmarłych na danym terenie i liczbą aktywnych tam koordynatorów. Są województwa, gdzie pobiera się dużo (zachodniopomorskie, pomorskie, wielkopolskie) oraz takie, gdzie pobiera się bardzo mało narządów lub nie pobiera się wcale (świętokrzyskie, podkarpackie). Sytuacja ta ulegnie poprawie, gdy w każdym szpitalu powołany zostanie koordynator transplantacyjny. Uczestniczenie w programie pozyskiwania narządów do przeszczepienia przynosi szpitalom korzyści takie jak realizacja potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, możliwość podniesienia prestiżu szpitala, szkolenie personelu oraz korzyści materialne (zwracane są koszty rzeczowe i osobowe, jakie ponosi szpital w związku z identyfikacją i opieką nad zmarłym dawcą).
Dyrektorzy szpitali mogą powołać na stanowisko koordynatora osobę spośród własnego personelu, mogą także koordynatora osobno zatrudnić na podstawie Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 29 marca 1999 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w publicznych zakładach opieki zdrowotnej.
Ponadto rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 czerwca 2007r. w sprawie umiejętności z zakresu węższych dziedzin medycyny lub udzielania określonych świadczeń zdrowotnych (Dz. U. 2007 nr 124 poz. 867) ustanawia umiejętność „Koordynacja pobierania i przeszczepiania narządów” (pozycja 24 załącznika nr 1 do rozporządzenia). Obecnie trwają prace komisji programowej dla tej umiejętności, Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych prowadzone przez Warszawski Uniwersytet Medyczny będą integralną i podstawową formą szkolenia dla osób chcących zdobyć tę umiejętność.
Rozwój stanowisk koordynatorów szpitalnych to także szczególne i pilne zadanie dla krajów członkowskich Unii Europejskiej nałożone przez Parlament Europejski w rezolucji z dnia 22 kwietnia 2008 r. „dawstwo i przeszczepianie narządów; taktyka działań na poziomie europejskim” (2007/2210 (INI)). Rezolucja wzywa kraje członkowskie do pełnego wykorzystania narządów od zmarłych, poprzez wdrożenie systemu koordynatorów szpitalnych, których zadaniem będzie identyfikacja potencjalnych dawców i kontakt z ich rodzinami.
Podyplomowe Studia Koordynatorów Przeszczepiania Narządów
Koordynatorzy transplantacyjni muszą posiadać wiedzę i umiejętności z zakresu nie tylko nauk medycznych (transplantologia kliniczna, immunologia, intensywna terapia), ale także z zakresu psychologii klinicznej (rozmowa z rodziną potencjalnego, zmarłego dawcy, przekazanie informacji o śmierci i zamiarze pobrania narządów), prawa, nauk społecznych, organizacji i zarządzania, statystyki medycznej. Taką wiedzę i umiejętności koordynatorzy nabywają podczas zajęć Podyplomowych Studiów Koordynatorów Transplantacyjnych prowadzonych przez Warszawski Uniwersytet Medyczny od wiosny 2007r. Inicjatorem powstania i projektodawcą Studiów jest Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej. Zajęcia w postaci wykładów, seminariów i ćwiczeń praktycznych (84 godziny zajęć w czasie 6 sobotnio-niedzielnych kursów) prowadzone są przez uznanych i doświadczonych specjalistów w dziedzinie transplantologii klinicznej, anestezjologii i intensywnej terapii, przeszczepiania tkanek oraz psychologów klinicznych i przedstawicieli mediów. Studia kończą się egzaminem, absolwenci uzyskują dyplom.
Celem Studiów jest wykształcenie koordynatora transplantacyjnego dla każdego szpitala w kraju. Dotychczas odbyły się 3 edycje studiów, które ukończyło łącznie 89 osób:
I edycja; marzec – czerwiec 2007 – 28 absolwentów
II edycja; październik – grudzień 2007 – 32 absolwentów
III edycja: marzec – czerwiec 2008 – 29 absolwentów
Wśród absolwentów jest 32 lekarzy, 50 pielęgniarek i 7 osób z innym wykształceniem na kierunku medycznym z kilkudziesięciu szpitali o różnym poziomie referencyjności, ale najczęściej ze szpitali dotychczas mało aktywnych w procesie identyfikacji zmarłych dawców. Najwięcej absolwentów pochodzi z województwa mazowieckiego (54), dalej 6 z lubelskiego, po 4 z pomorskiego i wielkopolskiego, po 3 z dolnośląskiego, małopolskiego i śląskiego, po 2 z warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego oraz po 1 z województw lubuskiego i łódzkiego; nie było natomiast studentów z województw opolskiego i podkarpackiego.
Absolwenci i wykładowcy pierwszej edycji studiów koordynatorów
IV edycja studiów rozpocznie się na przełomie września i października 2008r. Opłata za studia wynosi 100,- złotych. Szczegóły dotyczące warunków przyjęcia dostępne są na stronie Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego www.wum.edu.pl i Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej www.uniatransplantacyjna.pl.
Kryteria przyjęcia na Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych są następujące:
• maksymalna liczba uczestników jednego kursu – 30
• ukończone wyższe wykształcenie na kierunkach medycznych (kierunek lekarski, pielęgniarstwo, ratownictwo medyczne, zdrowie publiczne)
• zatrudnienie kandydata w szpitalu, gdzie nie pobiera się narządów wcale, lub pobiera się niewiele, ale gdzie możliwości identyfikacji zmarłych dawców istnieją
• zatrudnienie w oddziałach kluczowych w procesie identyfikacji i opieki nad dawcą narządów (oddziały intensywnej terapii, oddziały ratunkowe, oddziały zabiegowe)
• wybór jednego kandydata spośród kilku zgłoszeń z jednego szpitala
• pierwszeństwo dla kandydatów ze szpitali, których pracownicy nie przeszli szkolenia w poprzednich edycjach Studiów
• zasada przyjmowania kandydatów pochodzących z różnych rejonów kraju
prof. dr hab. med. Wojciech Rowiński
dr n. hum. Anna Jakubowska-Winecka
dr n. med. Jarosław Czerwiński
Tekst pochodzi ze strony CENTRUM ORGANIZACYJNO-KOORDYNACYJNE DO SPRAW TRANSPLANTACJI „POLTRANSPLANT” (https://www.poltransplant.org.pl/) oryginalny tekst: https://www.poltransplant.org.pl/kt.html