Podstawowe informacje na temat transplantacji

Przeszczepianie ratuje zdrowie i życie

Uszkodzenia narządów powstałe w wyniku chorób lub na skutek wypadków bywają na tyle poważne, że jedynym ratunkiem dla życia jest przeszczep. Współczesna medycyna ma nieosiągalne jeszcze do niedawna możliwości ratowania zdrowia i życia ciężko chorych ludzi. Dzięki rosnącej wiedzy lekarzy, postępowi technologicznemu i nowoczesnym terapiom z roku na rok rośnie liczba wskazań do transplantacji jako metody leczenia. Problemem jest jednak niedostateczna liczba osób, od których narządy mogą zostać pobrane. Brak dawców wynika z wciąż niskiego powszechnego poziomu wiedzy odnośnie procedury prowadzenia przeszczepów i możliwości, jakie ona ze sobą niesie.

W Polsce funkcjonuje instytucja tzw. „zgody domniemanej”, co oznacza, że lekarz ma prawo pobrać organy od każdej zmarłej osoby, pod warunkiem, że ta nie umieściła swojego nazwiska w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów lub nie zgłosiła swoich obiekcji publicznie. Niedoinformowanie o woli zmarłego sprawia, że rodzina często wyraża zdecydowany sprzeciw na pobranie narządów. Dokumentem, który pozwala rozwiać wątpliwości co do woli zmarłego jest „deklaracja woli”, którą każdy z nas powinien stale nosić przy sobie.

Transplantacje pozwalają normalnie żyć: pracować, uczyć się, zakładać rodziny czy podróżować. W Polsce średni czas oczekiwania na przeszczep narządu wynosi dwa lata. Wielu pacjentów umiera zanim pojawi się szansa na przeszczepienie mogące uratować im życie.

Przeszczep (transplantacja) to operacja, która polega na chirurgicznym pobraniu zdrowego narządu od dawcy i wszczepieniu go do organizmu biorcy.

W ten sposób zastępuje się w ciele biorcy organ, który nie potrafi już właściwie spełniać swojej roli. Przeszczep może dotyczyć narządów, ale też tkanek i komórek. Celem zabiegu jest ratowanie życia i przywracanie zdrowia ciężko chorym.

Transplantologia to dziedzina medycyny zajmująca się przeszczepami.

Dawca żywy

Są organy, które mogą być pobrane od żywego człowieka, a ich brak nie spowoduje upośledzenia funkcji jego organizmu. Przeszczepiona w ten sposób może być nerka, segment wątroby, a także szpik kostny. Osoba, która decyduje się zostać żywym dawcą musi uzyskać zgodę na pobranie narządów, którą wydaje lekarz po wykonaniu wszystkich niezbędnych badań i upewnieniu się, że nowo powstała sytuacja nie spowoduje zagrożenia życia i zdrowia dawcy lub dających się przewidzieć konsekwencji zdrowotnych.

Żywym dawcą może zostać wyłącznie osoba spokrewniona lub osoba, którą łączy z biorcą narządu szczególna zażyłość (bliski przyjaciel, partner życiowy). Każdy przypadek pobrania organu od osoby niespokrewnionej jest badany przez Komisję Etyczną Krajowej Rady Transplantacyjnej, a zgodę ostatecznie wydaje sąd. W ten sposób potwierdza się działanie z pobudek altruistycznych i dobrowolną decyzję dawcy. Taka procedura ma wyeliminować działanie oparte na przymusie.

Handel organami w jakiejkolwiek formie jest w Polsce zabroniony.

Pobranie narządów po śmierci

Nerka czy fragment wątroby to organy, bez których można żyć. Nie sposób wyobrazić sobie jednak życia bez płuc, trzustki czy serca. Te organy pobiera się do przeszczepu od dawców zmarłych. Od nich także pobierane są m.in.: rogówka, wątroba i jelito, jednak tylko wtedy, kiedy spełnione zostaną wszystkie warunki bezwzględnie przestrzegane podczas procedury przeszczepiania narządów.

Pobranie narządów od osoby zmarłej opatrzone jest wieloma zabezpieczeniami. Dawcą może zostać jedynie ta osoba, która za życia nie wyraziła sprzeciwu. Spełniony musi być również warunek wyczerpania względem pacjenta wszystkich możliwości leczenia przy jednoczesnym stwierdzeniu śmierci mózgu. Reguluje to Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.

Zgoda domniemana

Polskie prawo wprowadziło zasadę zgody domniemanej. Oznacza ona, że człowiek, który nie zgłosił za życia sprzeciwu na pobranie narządów do przeszczepów może zostać ich dawcą.

Lekarze nie mają obowiązku pytać rodziny zmarłego o zgodę.

Nie zgadzam się – Centralny Rejestr Sprzeciwów

Każdy ma prawo nie wyrazić zgody na pobranie po śmierci jego narządów do przeszczepu. W tym celu należy złożyć osobiście lub listownie (na specjalnym formularzu dostępnym m. in. poprzez stronę internetową www.poltransplant.org.pl) stosowne oświadczenie do Centralnego Rejestru Sprzeciwów.

Zgodnie z prawem każdy, kto ukończył 16 lat może zgłosić swój sprzeciw, a przed ukończeniem 16 roku życia sprzeciw może złożyć opiekun prawny osoby małoletniej. Po dokonaniu zgłoszenia sprzeciwu osoba składająca wniosek zostaje powiadomiona listownie o rejestracji wpisu. Od tego momentu zgłoszenie uznaje się za wiążące.

Centralny Rejestr Sprzeciwów to miejsce, w którym przed pobraniem narządów od dawcy sprawdza się czy dana osoba za życia nie wyraziła zgody na takie działanie. Wola zmarłego jest bezwzględnie szanowana i chroniona prawem. Moc prawną posiada również własnoręcznie spisane i podpisane oświadczenie o sprzeciwie na pobranie narządów lub oświadczenie ustne złożone w obecności dwóch świadków, potwierdzone przez nich pisemnie.

Oświadczenie woli – dokument drugiego życia

Oświadczenie woli to prosty druk, który jest deklaracją świadomej zgody człowieka na to, by po jego śmierci pobrać organy do przeszczepu. Dzięki nim bowiem będzie można uratować życie i zdrowie drugiego człowieka.

Wypełniony dokument należy nosić zawsze przy sobie, w miejscu, które będzie sprawdzone w celu ustalenia tożsamości – w portfelu czy saszetce na dokumenty.

O swojej woli należy także powiadomić bliskich, z których nasza deklaracja pozwoli zdjąć ciężar podejmowania decyzji, w sytuacji bólu i straty po śmierci członka rodziny.

Znalezienie podpisanego oświadczenia woli nie zwalnia lekarzy z obowiązku sprawdzenia w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, czy za życia dana osoba nie złożyła sprzeciwu.

Gdy umiera mózg – narządy zmarłego mogą uratować życie

Pobranie narządu od dawcy zmarłego może nastąpić jedynie wtedy, gdy komisja lekarska złożona z trzech lekarzy orzeknie śmierć pnia mózgu. W tej części mózgu znajdują się ośrodki odpowiedzialne za podstawowe funkcje życiowe, jak oddychanie i krążenie krwi. Nieodwracalne wyłączenie tych funkcji oznacza śmierć człowieka.

W skład orzekającej komisji lekarskiej musi wejść co najmniej jeden specjalista w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii, jak również jeden specjalista neurochirurgii lub neurologii oraz lekarz medycyny sądowej. Po wykonaniu serii badań, na podstawie ich wyników, komisja orzeka śmierć mózgową. Jest to tożsame ze śmiercią organizmu. Dzięki urządzeniom medycznym można co prawda zachować pozory życia – oddech i czynność serca, jednak wiadomo już, że człowiek nie żyje. Warunkiem jest także orzeczenie lekarzy, że względem danej osoby zostały wyczerpane wszystkie możliwości jej leczenia. Wówczas następuje odłączenie od aparatury wentylującej. Na pobranie narządów do przeszczepienia pozostaje niewiele czasu.

Lekarze wchodzący w skład komisji orzekającej śmierć mózgu danego pacjenta nie biorą udziału w postępowaniu transplantacyjnym narządów pochodzących od tej osoby.

Szacunek do dawcy, pełna ochrona biorcy

Narządy do przeszczepu mogą być pobrane jedynie od osoby nie dotkniętej chorobą. U dawcy wykonywane są przed zabiegiem badania mające na celu wykluczenie chorób, które mogłyby być przeniesione na biorcę.

Podczas operacji pobrania narządów ciało człowieka traktowane jest z należnym mu szacunkiem.

Osoba z przeszczepionym narządem z reguły nie poznaje nazwiska dawcy organu. Człowiek, którego dar uratował choremu życie pozostaje anonimowy.

Ryzyko odrzucenia przeszczepu

Każdy przeszczep obarczony jest ryzykiem. Zdarza się, że organizmy niektórych pacjentów odrzucają przeszczepiony narząd traktując go jak ciało obce, które należy zwalczyć. Uniknięciu odrzucenia przeszczepu służy odpowiednia terapia immunosupresyjna (obniżająca odporność organizmu). Jest ona stosowana przewlekle po to, by osłabić zdolność komórek organizmu do rozpoznawania obcych komórek, a tym samym do podejmowania z nimi walki w obronie ustroju. Tłumienie reakcji układu odpornościowego zwiększa szanse na przyjęcie się przeszczepionego narządu. Na sukces transplantacji wpływa odpowiednio dobrany dawca narządu (zgodność tkankowa, stan organu). Nie bez znaczenia pozostaje także właściwe zabezpieczenie organu przeznaczonego do transplantacji i zastosowana technika chirurgiczna.

Statystyki

Na świecie dzięki przeszczepieniu narządu żyje milion ludzi. Co 14 minut zostaje zakwalifikowany do transplantacji kolejny chory człowiek. Nie doczekawszy zabiegu codziennie umiera kilkanaście osób.

W Polsce średni czas oczekiwania na przeszczep narządu wynosi dwa lata. Każdy chory zgłoszony do zabiegu transplantacji znajduje się na Krajowej Liście Osób Oczekujących na Przeszczepienie.

W 2008 roku przeprowadzono w naszym kraju 1106 zabiegów, podczas gdy liczba pacjentów oczekujących na przeszczepienie narządów w grudniu 2008 roku wynosiła 1872 osoby.
Najczęściej przeszczepiane organy to nerka, a w następnej kolejności wątroba i serce.

Wykrs 1. Liczba przeszczepianych narządów od dawców zmarłych

Źródło: opracowanie na podstawie danych Poltransplant

Podsumowanie:

  1. Transplantologia to dział medycyny zajmujący się przeszczepianiem komórek, tkanek i narządów.
  2. Przeszczep (transplantacja) to operacja ratowania życia i zdrowia człowieka, polegająca na chirurgicznym pobraniu zdrowego narządu od dawcy i zastąpieniu nim chorego narządu biorcy.
  3. Narządy do przeszczepu mogą pochodzić od dawców żywych (nerka, segment wątroby, szpik kostny) i od dawców martwych (nerka, serce, płuco, wątroba, trzustka, rogówka, jelito)
  4. Żywym dawcą może zostać wyłącznie osoba spokrewniona lub osoba, którą łączy z biorcą narządu szczególna zażyłość (bliski przyjaciel, partner życiowy). Każdy przypadek pobrania organu od osoby niespokrewnionej jest badany przez Komisję Etyczną Krajowej Rady Transplantacyjnej, a zgodę ostatecznie wydaje sąd. W ten sposób potwierdza się działanie z pobudek altruistycznych i dobrowolną decyzję dawcy.
  5. Narządy dawcy nie mogą być chore. Biorcy przeszczepiane są narządy dopiero po wykluczeniu możliwych do przeniesienia chorób.
  6. Biorca narządu z reguły nie poznaje nazwiska osoby, której organ uratował mu życie.
  7. Pobranie narządów od dawców jest zabiegiem ściśle chronionym przez prawo. Zabieg ten wymaga spełnienia szeregu warunków (odnotowany brak sprzeciwu, orzeczona przez komisję śmierć mózgu, wyczerpane możliwości leczenia, zdrowe narządy).
  8. Śmierć mózgu to nieodwracalne ustanie funkcji mózgu, stwierdzane przez komisję lekarską (w skład komisji lekarskiej musi wejść co najmniej trzech lekarzy, w tym jeden specjalista – neurochirurg lub neurolog, specjalista w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii, oraz lekarz medycyny sądowej) Procedura przeszczepu rozpoczyna się od sprawdzenia w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów czy pacjent nie dokonał stosownego wpisu.
  9. Najczęściej przeszczepianym narządem są nerki, a następnie wątroba i serce. Średni okres oczekiwania na zabieg wynosi 2 lata.
  10. Możliwości ratowania życia ludzkiego poprzez operacje przeszczepiania narządów mimo ich potwierdzonej skuteczności wciąż nie są w pełni wykorzystywane. Przyczyną jest głównie brak narządów.
  11. Wyrażenie zgody na oddanie swoich narządów do przeszczepu jest świadomą decyzją, podjętą za życia. To swoisty testament, w którym wolą zmarłego jest uratowanie życia i zdrowia drugiego człowieka.
  12. Dokument „oświadczenie woli” należy nosić zawsze przy sobie, a o swojej decyzji powinno się zawiadomić najbliższych.
  13. W Polsce obowiązuje zasada tzw. zgody domniemanej. Oznacza to, że dawcą organów po śmierci może być każdy, kto za życia nie zgłosił sprzeciwu na pobranie narządów do przeszczepu.
  14. Sprzeciw na oddanie po śmierci swoich narządów do przeszczepu należy zgłosić osobiście lub pisemnie (formularz) do Centralnego Rejestru Sprzeciwów. Jest on ważny od momentu otrzymania potwierdzenia wpisu drogą listowną. Obowiązkiem lekarzy przed pobraniem organów jest sprawdzenie czy potencjalny dawca nie wyraził zgody na przeszczepienie swoich narządów.
  15. Dzień Transplantacji w Polsce obchodzony jest 26 stycznia, w rocznicę pierwszego polskiego udanego przeszczepu.

Źródło: Materiały z akcji organizowanej wspólnie z firmą Fresenius w Poznaniu

Napisz komentarz