Program Wczesnego Wykrywania Przewlekłych Chorób Nerek (PWWPChN)

Wzrastająca liczba pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek w Polsce i na świecie to ogromne wyzwanie dla systemów opieki zdrowotnej. Szacuje się, że liczba dializowanych w 2010 r. ulegnie podwojeniu w stosunku do roku 2005

Leczenie nerkozastępcze, jakim jest dializoterapia, należy do najbardziej kosztownych form leczenia. Dziś kierowani są na nie wszyscy, którzy tego wymagają. Łatwo jest więc wyobrazić sobie sytuację, w której społeczeństwo nie udźwignie lawinowo wzrastających kosztów. Trzeba zatem położyć nacisk na wczesne wykrywanie przewlekłych chorób nerek i nefroprotekcję, czyli ochronę funkcji nerek.

Ochrona funkcji nerek powinna być brana pod uwagę u każdego, począwszy od osoby zdrowej, u której chorobom można zapobiegać, po pacjenta z rozpoznaną przewlekłą chorobą nerek. Im wcześniej zaczniemy spowalniać postęp choroby, tym efekty będą lepsze. Innymi słowy, im wcześniej otoczymy właściwą opieką osobę z przewlekłą chorobą nerek lub zagrożoną jej rozwojem, tym większe stwarzamy jej szanse na zatrzymanie lub spowolnienie postępu niewydolności nerek.

Wykrywanie albumin

Aby chronić funkcję nerek, należy ją wpierw określić. Nie ma idealnego badania, które byłoby tanie, proste do wykonania w laboratorium i łatwe do zaakceptowania przez pacjenta – trudno bowiem wyobrazić sobie, że z ochotą będziemy poddawać się badaniom trwającym dwa dni albo wymagającym żmudnego zbierania moczu przez całą dobę. Jednak, ponieważ żadne z badań nie pozwala na identyfikację wszystkich pacjentów z przewlekłymi chorobami nerek, najbardziej skuteczne wydaje się łączenie metod. W ostatnich latach zostały przeprowadzone badania epidemiologiczne służące wykrywaniu schorzeń nerek oraz ocenie częstości występowania, które mogą być związane z samą chorobą nerek lub przyspieszać jej postęp.

Przez lata do oceny stopnia niewydolności nerek służyła kreatynina.Oznaczenie jej stężenia w surowicy krwi jest właśnie badaniem prostym i tanim, niemal idealnym do stosowania na szeroką skalę. Ma jednak zasadniczą wadę: rozpoznanie przewlekłej choroby nerek w początkowych stadiach jedynie ma podstawie stężenia kreatyniny staje się niemożliwe. W ostatnich latach zaczęto wykorzystywać także inne proste badania do wyodrębnienia z populacji ogólnej osób z już obecną przewlekłą chorobą nerek bądź zagrożonych jej rozwojem. Należy do nich badanie mikroalbuminurii polegające ma oznaczeniu wydalania z moczem albumin – białek, które u zdrowego człowieka znajdują się we krwi i jedynie w minimalnej ilości mogą przedostawać się do moczu. Obecność albumin w moczu jest np. pierwszym etapem uszkodzenia nerek w cukrzycy, pojawiają się też u chorych na serce. Oceną mikroalbuminurii interesują się więc nie tylko nefrolodzy, ale także kardiolodzy oraz diabetolodzy. Badania epidemiologiczne wykorzystujące mikroalbuminurię przeprowadzono między innymi w Stanach Zjednoczonych, Holandii, Norwegii, Australii.

Szansa na wyleczenie

Niemalże jednocześnie przeprowadzono również w Polsce pierwsze badanie epidemiologiczne (PolNef) mające na celu wczesne wykrywanie przewlekłych schorzeń nerek. Oceniano mikroalbuminurię za pomocą testu paskowego, przeprowadzono pomiary ciśnienia tętniczego oraz obszerną ankietę. Paskowy test ma mikroalbuminurię uzupełniany był w kolejnym etapie o ogólne badanie moczu, pomiar stężenia kreatyniny w surowicy, na podstawie którego szacowano stopień filtracji kłębuszkowej będący wykładnikiem funkcji nerek oraz badanie ultrasonograficzne z oceną układu moczowego.

Wyniki wykazały, że częstość występowania przewlekłych schorzeń nerek jest w naszym społeczeństwie znacznie większa, niż dotychczas sądzono. Na 100 badanych u 15 stwierdzono cechy świadczące o upośledzeniu czynności nerek. W skali całego społeczeństwa oznacza to niebagatelną liczbę ponad 4 milionów. Im starsza była osoba badana, im bardziej otyła, tym szanse na rozpoznanie u niej przewlekłej choroby nerek wielokrotnie wzrastały. Chorobę częściej diagnozowano u mężczyzn i osób z nadciśnieniem tętniczym. Co piąta spośród blisko 2500 osób, które zgłosiły chęć uczestniczenia w badaniach, wymagała konsultacji nefrologicznej, a dalszą opieką nefrologiczną objęto 80 proc. konsultowanych. Polskie pilotażowe badanie epidemiologiczne wykazało, że występowanie przewlekłych chorób nerek w naszym społeczeństwie jest znacznie częstsze, niż dotychczas sądzono. Pacjenci z najbardziej zaawansowaną skrajną niewydolnością nerek, wymagający leczenia zastępującego czynności nerek za pomocą dializ, stanowią więc zaledwie szczyt góry lodowej. Jej podstawę stanowią pacjenci z początkowymi stadiami uszkodzenia nerek, o których niewiele wiemy. Zidentyfikowanie tych pacjentów jest szczególnie istotne, umożliwi bowiem wprowadzenie działań leczniczych, które mogą zatrzymać lub co najmniej spowolnić przebieg choroby.

Opóźnienie konieczności rozpoczęcia leczenia dializami ma ogromne znaczenie także

z ekonomicznego punktu widzenia dla nas wszystkich, podatników. Rok leczenia dializami jednego pacjenta to wydatek kilkudziesięciu tysięcy złotych. Każda forma leczenia zachowawczego jest więc tańsza.

Zwiększenie świadomości

Przewlekła niewydolność nerek stała się nowym wyzwaniem dla publicznej służby zdrowia. W związku z tym z inicjatywy i pod patronatem konsultanta krajowego w dziedzinie nefrologii profesora Bolesława Rutkowskiego powstał Program Wczesnego Wykrywania Przewlekłych Chorób Nerek, który wprowadzono w życie w całym kraju w marcu ubiegłego roku. Głównym jego zadaniem jest zwiększanie świadomości częstego występowania przewlekłych chorób nerek, propagowanie jak najwcześniejszego ich rozpoznawania oraz modelu zintegrowanej opieki nad pacjentem z przewlekłą chorobą nerek. Zintegrowana opieka to współpraca w prowadzeniu chorych z wykrytymi przewlekłymi schorzeniami nerek lekarzy różnych specjalności: lekarzy rodzinnych, diabetologów, specjalistów od nadciśnienia tętniczego, kardiologów oraz nefrologów.

Program Wczesnego Wykrywania Przewlekłych Chorób Nerek uzyskał akceptację i poparcie konsultantów krajowych w innych dziedzinach. Obecnie w całej Polsce odbywają się spotkania w formie wykładów i warsztatów szkoleniowych, prowadzone przez nefrologów dla lekarzy innych specjalności. Pacjenci, u których podejrzewa się upośledzenie funkcji nerek, kierowani są do poradni nefrologicznych na konsultacje.

Wiele poradni uruchomiło tzw. szybką ścieżkę dzięki dodatkowym godzinom konsultacyjnym. Tak jest między innymi w Poradni Chorób Nerek w Gdańsku, w Białymstoku, Krakowie, Bydgoszczy, Szczecinie, Dąbrowie Górniczej, Bytomiu, Lublinie. Pacjenci, u których stwierdzona zostaje upośledzona czynność nerek, obejmowani są stałą opieką nefrologiczną. Pozostali zgłaszają się na ponowne konsultacje. Nie zawsze stała opieka nefrologiczna jest niezbędna, często wystarczy wykonać badania kontrolne raz do roku. Zawsze konieczna jest kontrola ciśnienia tętniczego, wyrównanie poziomów cukru w cukrzycy oraz zmiana stylu życia.

 

Dr n. med. Ewa Król

Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Gdańsku.